จักกวรรคที่ 4

1. จักกสูตร

ว่าด้วยจักร 4

[31] ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย จักร (คือธรรมดุจล้อรถ) 4 ประการนี้
เป็นเหตุให้เทวดาและมนุษย์ทั้งหลายผู้ประกอบพร้อมแล้วได้จักร (ที่จะหมุน
นำไปสู่ความเจริญ) 4 ประการ เป็นเหตุให้เทวดาและมนุษย์ทั้งหลายผู้ประกอบ
พร้อมแล้ว ถึงความใหญ่ความไพบูลย์ในโภคทรัพย์ทั้งหลายไม่นานเลย จักร
4 ประการ คืออะไร คือ ปฏิรูปเทสวาสะ (ความอยู่ในถิ่นที่เหมาะ) 1
สัปปุริสูปัสสยะ (ความพึ่งพิงสัตบุรุษ) 1 อัตตสัมมาปณิธิ (ความตั้งตน
ไว้ชอบ) 1 ปุพเพกตปุญญตา (ความเป็นผู้มีความดีอันได้ทำไว้ก่อน) 1
นี้แลจักร 4 ซึ่งเป็นเหตุให้เทวดาและมนุษย์ทั้งหลายผู้ประกอบพร้อมแล้วได้
จักร 4 ประการ เป็นเหตุให้เทวดาและมนุษย์ทั้งหลายผู้ประกอบพร้อมแล้ว
ถึงความใหญ่ความไพบูลย์ในโภคทรัพย์ทั้งหลายไม่นานเลย
นรชนพึงอยู่ในถิ่นที่เหมาะ พึงทำ
อารยชนให้เป็นมิตร ถึงพร้อมด้วยความ
ตั้งตนไว้ชอบ มีความดีอันได้ทำไว้ก่อน
ข้าวเปลือก ทรัพย์ ยศ เกียรติ และความ
สุข ย่อมพรั่งพรูมาสู่นรชนผู้นั้น.
จบจักกสูตรที่ 1

จักรวรรควรรณนาที่ 4

อรรถกถาจักกสูตร

พึงทราบวินิจฉัยในจักกสูตรที่ 1 แห่งวรรคที่ 4 ดังต่อไปนี้ :-
บทว่า จกฺกานิ คือ สมบัติ. บทว่า จตุจกฺกํ วตฺตติ ความว่า
จักรคือสมบัติ 4 ย่อมหมุนสืบต่อกัน ไป. บริษัท 4 ย่อมปรากฏพร้อมในถิ่นใด
ความอยู่ในถิ่นอันสมควรเห็นปานนั้น ชื่อว่า ปฏิรูปเทสวาสะ ความอยู่ใน
ถิ่นที่เหมาะ. ความพึ่งพิงคบหาสัตบุรุษมีพระพุทธเจ้าเป็นต้น ชื่อว่า สัปปุริสู-
ปัสสยะ ความพึ่งพิงสัตบุรุษ. การตั้งตนไว้ชอบ คือ ถ้าเป็นคนประกอบ
ด้วยความไม่มีสัทธาเป็นต้นมาก่อน การละความไม่มีสัทธาเหล่านั้นเสียแล้ว
ตั้งอยู่ในสัทธาเป็นต้น ชื่อว่า อัตตสัมมาปณิธิ ความตั้งคนไว้ชอบ. ความ
เป็นผู้มีกุศลอันสั่งสมไว้ในกาลก่อน ชื่อว่า ปุพฺเพ จ กตปฺญฺญตา ความเป็น
ผู้ทำบุญมาก่อน. ข้อนี้แหละถือเอาเป็นประมาณในจักร 4 นี้. เพราะว่า กุศล-
กรรมเท่านั้นอัน คนใดด้วยจิตที่สัมปยุตด้วยญาณอันใด กุศลจิตนั้น แหละย่อม
นำคนนั้นเข้าไปอยู่ในถิ่นที่เหมาะ ให้เขาคบหาสัตบุรุษ. ก็บุคคลนั้น ชื่อว่าตั้ง
คนไว้ชอบด้วยอาการอย่างนี้. บทว่า ปุญฺญกโต แปลว่า ได้ทำบุญไว้แล้ว.
บทว่า สุขญฺเจตํ อธิวตฺตติ ความว่า และความสุข ย่อมพรั่งพรู คือ แผ่
ลงมาสู่บุคคลนั้นดังนี้.
อรรถกถาจักรสูตรที่ 1